STRABIZAM (razrokost) predstavlja anomaliju položaja očiju i binokularnog vida, zapravo motornu i senzornu anomaliju. To praktično znači nemogućnost istovremenog usmeravanja oba oka, odnosno vidnih linija ka tački koja se fiksira i formiranje jedinstvenog lika gledanjem sa oba oka.
Ortoforijom nazivamo normalan položaj očiju. Heteroforijom (latentni strabizam) nazivamo diskretnu nepravilnost u položaju vidnih osovina, koje uz pomoć fuzije dolaze u približno paralelan položaj. Poremećaj se može dijagnostikovati određenim testovima. Heterotropijom nazivamo manifestnu, jasno ispoljenu razrokost. Postoji više vrsta strabizama: urođeni, stečeni, sa otklonom ka nosu ili spolja, gore ili dole, na jednom oku (monokularni) ili alterirajući (oči naizmenično idu u otklon i naizmenično fiksiraju), sa praćenjem pokreta zdravog oka ili zaostajanjem u istom položaju i dr.
Strabizam je česta pojava (4 – 8 procenata populacije), sa polovinom slabovidih u toj grupi. Nastaje u bilo kom dobu, najčešće kod dece pretskolskog uzrasta. Ambliopija (slabovidost) prati strabizam i gotovo je svaki drugi pacijent sa strabizmom ima. Ona predstavlja slabovidost, odnosno nemogućnost dobijanja jasne, oštre slike bez obzira na korektno datu dioptrijsku korekciju. Često je razlog tome propuštena blagovremena korekcija ili neadekvatno data ili otežana korekcija zbog prevelike razlike u dioptriji oba oka (anizometropija), koja se standardnim pomagalima, naočarima ili sočivom, teško toleriše. U borbi protiv slabovidosti insistira se na dobroj korekciji refrakcione mane, a kada postoji anizometropija izborna metoda je neka od refraktivnih procedura – excimer laser ili druga.
Naravno, ni laser niti bilo koja druga procedura ne mogu „konstruisati“ vid, već se samo koriguje dioptrija, a ukoliko postoji očuvan vidni potencijal, slabovidost se može delom smanjiti. Ambliopija (slabovidost) i strabizam predstavljaju veliki problem, kako za pojedinca tako i za društvo (ograničen izbor zanimanja, velika opasnost od povređivanja i sl.) Za formiranje normalnog binokularnog vida potrebno je da slika koja se stvara na korespodentnim takama na mrežnjači oba oka bude oštra. Takva jasna slika u detinjstvu preduslov je za normalan razvitak vidne funkcije.
Binokularni vid se formira oko trećeg meseca života. Za to je potreban normalan oblik i položaj oka, zdrav refraktivni aparat, odnosno oko bez greške u refrakciji ili sa, dobro i na vreme, iskorigovanom refraktivnom manom, uz očuvanu anatomiju i funkciju mišića pokretača oka, zdrav nervni sistem i očuvana funkcija nerava koji aktiviraju mišiće oka i usklađuju njihove pokrete, centar za vid gde se primaju i analiziraju primljeni vidni podražaji koji dolaze iz oba oka i formira jedinstvena slika.
Ako na bilo kom od ovih nivoa nastane poremećaj u ranom detinjstvu, poremeti se formiranje binokularnog, funkcionalnog vida. Oko koje ne fiksira „beži“, a ako prepreka postoji na oba oka, javlja se i nistagmus (brzi nekontrolisani, nevoljni pokreti očiju), sa dubokom slabovidošću. Ta prepreka može biti i urođena katarakta, glaukom, sa oštećenjem očnog živca, ali i ptoza sa prekrivanjem zenice (spušten kapak), kao i dugotrajne terapijske okluzije – dakle sve ono što remeti prodor svetlosti u oko i stvaranje slike na mrežnjači, ili doprinosi formiranju raličitih slika na obe mrežnjače.
Strabizam može nastati i kasnije u životu kod svih stanja i bolesti oka koje duže traju: nekorigovana dioptrija, zamućenje rožnjače, katarakta, bolesti mrežnjače i vidnog živca, oštećenja nervnog sistema u okviru povreda ili bolesti, kao i psihička trauma bez vidnog organskog uzroka i sl. Kod dece je češći konvergentni strabizam (oko ka nosu), a kod odraslih divergentni (oko u stranu).
Prevencija slabovidosti i strabizma se može ostvariti blagovremenim otkrivanjem i korigovanjem refraktivne mane pre svega (dalekovidosti, astigmatizma, kratkovidosti), potom određenim vežbama i kontrolisanom okluzijom (zatvaranjem) boljeg oka da bi se forsiralo „lenjo oko“. Ne dugo nakon ovakvog tretmana pristupa se hirurškoj korekciji strabizma, kako bi se smanjila ili eliminisala bazična devijacija zaostala nakon sprovedene korekcije. Ukoliko je razlog slabovidosti i strabizma neka prepreka koja zatvara vidnu osovinu (ptoza, katarakta), prvo se sprovodi „oslobađanje“ vidne osovine, dakle operacija ptoze ili katarakte, a potom i hirurgija strabizma. Rana operacija katarakte kod dece sa primenom intraokularnog implanta kojim se postiže korigovanje dioptrije jeste jedan od najvažnijih preduslova u borbi protiv slabovidosti i strabizma.
Pokazalo se da operacija katarakte kod dece sa istovremenom implantacijom intraokularnog sočiva mnogo bolje koriguje vid nego afakna korekcija naočarima ili kontaktnim sočivima i da se time stepen slabovidosti smanjuje. Kada se vidna osovina oslobodi operacijom katarakte i implantom reši i refraktivni problem, nastavlja se sa programom vežbi i okluzivnih tretmana. Kod dece treba redovno pratiti promenu korekcije, koja svakako nije preglomazna kao afakna, već primerena normalnom fiziološkom rastu oka.
Ovo je dobar put ka prevenciji strabizma, a ukoliko postoji u izvesnom stepenu i nakon operacije katarakte, preduzima se i operativno lečenje. Ukoliko se strabizam rano javi, do 6 meseci života, planira se rana hirurgija najkasnije do druge godine života. Ukoliko se kasnije javi od druge do šeste godine, takođe treba insistirati na dobroj korekciji refraktivne greške (dalekovidosti, astigmatizma) i potom hirurški otkloniti zaostalu devijaciju. U kasnijim godinama života, kada postoji visok stepen ambliopije, operacija strabizma ima više estetski nego funkcionalni smisao. Tu je binokularni vid već izgubljen. Kod paralitičkih strabizama vodi se računa da oko operativno postavi u položaj kojim se gube duple slike. Hirurgija strabizma ima zadatak da oko dovede u odgovarajući položaj, time što se pomeraju i podešavaju mišićni pripoji. Operacija se radi u opštoj anesteziji, bez potrebe zadržavanja u bolnici. Hirurški pristup, kao i anesteziološki komfor prilagođeni su uslovima što kraće hospitalizacije i bržeg oporavka.
U Specijalnoj bolnici SVETI VID, problem strabizma i slabovidosti se sagledava kompleksno, konzilijarnim pristupom tima koji čine eksperti iz oblasti refraktivne i hirurgije katarakte, hirurgije strabizma u saradnji sa neurologom. Ovde na jednom mestu postoje idealne mogućnosti operacije katarakte sa rešavanjem refraktivnih problema istovremeno, kao i laserska korekcija dioptrije čime se jednim delom ugao razrokosti smanjuje, a u nekim slučajevima i ispravlja razrokost samo korigovanjem dioptrije. Dodatna operacija strabizma definitivno vraća oko u normalan položaj ili što bliže normalnom.
